Prof.Dr.İpek Akman Hakkında

AŞILANMA

Aşılama günümüz tıbbında ve tıp tarihinde en önemli konuların başında gelmektedir. Temiz su kullanmanın dışında başka hiçbir girişim ölümlerin azaltılmasında bu kadar etkili olmamıştır. Son 160 yıl içinde insan sağlığını etkileyen pek çok hastalık aşı ile ortadan kaldırılabilmiştir. Örneğin yüz binlerce kişinin ölümüne neden olan çiçek hastalığı artık sadece tarih sayfalarında yer almaktadır. Dünya Sağlık Örgütü çocuk felcini(poliomyelit) de 2012’de ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Kızamık vaka sayıları da son yıllarda dramatik bir şekilde azalmaktadır.
Tüm bebeklerin aşılarının zamanında ve eksiksiz bir şekilde yapılması çok önemlidir. Prematüre doğmuş bebekler de kronolojik yaşlarında düzenli olarak aşılanmalıdırlar. Aşı dozları prematüre bebekler için azaltılmamalıdır. Bebek 2 aylık olduğunda halen hastanede yatmaktaysa aşıları hastane yapılabilir. Canlı aşılar(verem, rotavirus aşısı, oral poliomyelit) için ise bebeğin hastaneden taburcu olması beklenmelidir.
Tabloda Amerikan Pediatri Akademisi’nin önerdiği aşı şeması görülmektedir. Suçiçeği, hepatit A, pnömokok ve rotavirus aşıları henüz Sağlık Bakanlığı aşı listesinde yoktur.

AŞILAR	0-1.ay	2.ay	4.ay	6.ay	9.ay	12.ay	15.ay	18.ay	24.ay	30.ay	4-5yaş
Hepatit B(sarılık aşısı)*	+	+		+
Difteri, boğmaca, tetanoz(DBT)		+	+	+			+				+
H.influenza(menenjit)		+	+	+			+
Çocuk felci		+	+	+			+				+
Verem		+									+
Kızamık, kızamıkçık, kabakulak(MMR)						+					+
Suçiçeği						+					+
Hepatit A(sarılık aşısı)									+	+
Pnömokok aşısı(zatürre)		+	+	+			+
Rotavirus aşısı		+	+
Influenza(grip)**

Anne HBsAG(-) ise 1, 2 ve 6. ayda aşılama yapılır. Anne HBsAg(+) ise ve bebek prematüreyse doğumda ,1, 2 ve 6. ayda toplam 4 doz aşılama yapılır .
**Influenza(grip) aşısı 6 aydan büyük bebeklere her yıl ekim ayında uygulanır.

Aşı ile Korunabilir Hastalıklar ve Aşılar

Difteri, boğmaca tetanoz
Difteri mikrobu solunum güçlüğü, kalp yetmezliği ve sinir sisteminde hasar yaratabilen ve tedaviye rağmen ölümcül olabilen enfeksiyona yol açar. Boğmaca mikrobu nefes almayı engelleyebilecek şekilde öksürük nöbetlerine yol açabilen bir hastalık oluşturur. Bu nöbetler 6-12 hafta sürmekte, beslenme zorluğu ve kusmaya yol açabilmektedir. Bu enfeksiyon özellikle 1 yaşından küçük çocuklar için solunum yetmezliğine yol açarak ölümcül olabilir.
Tetanoz mikrobu paslı çivilerden veya toprakla temas eden açık yaralardan insanlara bulaşmaktadır. Doğum sonrasında göbek kordonunun mikroplu bıçak veya jiletle kesilmesi yenidoğan tetanozuna yol açabilir. Bu nedenle gebelikte anne adayının aşılanması ve doğumun steril ortamda yapılması önemlidir.

Difteri, boğmaca tetanoz aşısı(karma aşı)
Karma aşılar çocukları difteri, boğmaca ve tetanoza karşı korumak için yapılmaktadır. Bebekler 2. Aydan başlanarak 2 ay arayla 3 kez aşılanmalı ve 15-18. ayda bir hatırlatma dozu yapılmalıdır. Bu aşıdan sonra nadiren aşı yerinde hafif şişlik, kızarıklık veya ağrı olabilir. Bebeğin ateşi yükselebilir. Bu bulgular olursa doktorunuzu arayınız.

Çocuk felci(poliomyelit)
Çocuk felci polio virüsüne bağlı gelişen başlangıçta ateş, kas ağrısı, bulantı ve kusma yapabilen, daha sonra kalıcı felçlere yol açabilen bir hastalıktır. Kalıcı sakatlıklar ve ölüme neden olabilen bu hastalığın dünyada kökünün kazınması ancak aşılama ile mümkündür.

Çocuk felci aşıları:
Piyasada 2 farklı aşı bulunmaktadır
1.İnaktif çocuk felci aşısı(iğne şeklindedir).
2.Oral çocuk felci aşısı(ağızdan damla şeklinde verilir).
İnaktif çocuk felci aşısı virüsün hastalık yapma kapasitesi yok edilerek(inaktifleştirme) elde edilir. 2. aydan başlayarak 2 ay arayla 3 doz uygulanır. 3 dozdan sonra bebeklerin %99-100’ü bağışıklık kazanır. 15-18. ayda ve 4-6 yaşlarda hatırlatma dozları uygulanır. Aşının içinde az miktarda koruyucu antibiyotik bulunur, çok nadiren bu antibiyotiklere alerji gelişebilir.
Oral çocuk felci aşısı canlı aşıdır. Bağışıklık sisteminde problemi olan hastalara uygulanmamalıdır. Milyonda bir ihtimalle aşılama sonrası felç gelişebilir. Aşılama sırasında ishali olan bebeklere 1 ay sonra 1 doz aşının daha uygulanması tavsiye edilmektedir.
Çocuk felci aşılarının her iki tipi de difteri, boğmaca ve tetanoz aşılarıyla aynı gün uygulanmalıdır.

Hemafilus İnfluenza tip B(Hib)
Hemafilus influenza 5 yaşın altındaki çocuklarda sık görülen ve başta menenjit olmak üzere ölüme sonuçlanabilecek birçok ağır hastalığa neden olan bir bakteridir. Hib menenjit, zatürre ve orta kulak iltihabının önemli bir nedenidir. Hib enfeksiyonları aşı ile önlenebilir.

Hib aşısı
Hemofilus influenza mikrobunun parçalanıp etkisiz hale getirilmesiyle elde edilmiş bir aşıdır. Bebekte 2. aydan başlanarak 2 ay arayla toplam 3 doz uygulanmalı ve 15. ayda bir hatırlatma dozu yapılmalıdır. Aşının koruyuculuğu %99-100’dür. Bağışıklık sistemi bozuk çocuklara(dalağı olmayan, kanser tedavisi gören veya ilik nakli yapılmamış çocuklara vs) ek doz aşılama yapmak gerekebilir. Bu aşıdan sonra nadiren aşı yerinde şişlik, kızarıklık ve ağrı olabilir. Belirtiler 24 saat içinde kaybolur. Hib aşısı tek başına kullanılabileceği gibi difteri, tetanoz boğmaca ve çocuk felci aşısı ile birlikte beşli aşı formunda da kullanılabilmektedir. Bu uygulamayla enjeksiyon sayısı azalmakta ve çocuğun canı defalarca yanmamaktadır.

Hepatit B
Hepatit B virüsü karaciğer iltihabına yol açabilen, müzminleşirse karaciğer yetmezliğine, siroz veya karaciğer kanserine neden olabilen bir virüstür. Bu virüs kan ürünleriyle, vücut salgılarına temasla, cinsel ilişkiyle veya doğum sonrasında anneden bebeğe bulaşabilir. Ülkemizde Hepatit B virüsü taşıyan 3 milyon kişi olduğu(taşıyıcılık %5-7 arasındadır) saptanmıştır. Bu nedenle tüm anne adaylarının Hepatit B yönünden bir kan testi yaptırarak taranmaları son derece önemlidir. Bu test sonucunda anne hepatit B taşıyıcısı çıkarsa bebeğe koruyucu bir iğne(hepatit B immunoglobulini HBIG) ve aşılama yapılması gerekir. Anne hepatit B taşıyıcısı değilse bile bebek ve diğer aile bireylerinin mutlaka aşılanması gerekir.

Hepatit B aşısı
Doğum ağırlığı 2kg’dan daha az ve annelerinde HBsAg negatif (taşıyıcı olamayan) olan prematüre bebeklerin aşılanması bebek 1 aylık olunca veya hastaneden çıkmadan hemen öncesinde yapılmalıdır. Doğum ağırlıkları 2kg’dan daha az ve anneleri HBsAg pozitif (sarılık taşıyıcısı olan) olan prematüre bebeklere doğumdan sonraki 12 saat içinde hepatit B immünuglobulin(HBIG) ve farklı bölgeden eş zamanlı hepatit B aşısı verilmelidir. Annenin HBsAg durumu bilinmiyorsa, aşılama HBsAg pozitif annenin bebeği için önerilenlere uygun olarak gerçekleştirilir. Annenin HBsAg durumu saptanmalıdır ve eğer anne HBsAg pozitif ise bebeğe HBIG uygulanmalıdır. Bebeğin doğum ağırlığı 2kg’dan az ve annenin HBsAg durumu ilk 12 saat içinde saptanamıyor ise HBIG verilmelidir. Bu ilk aşı bağışıklama serisini tamamlamak için için uygulanması gereken 3 doz içinde sayılmamalıdır. Yani bebek 1. 2. ve 6. Aylarda tekrar aşılanmalıdr. Hepatit B aşılarının tamamlanması için geçerli olacak daha sonraki takvimi annenin HBsAg durumu belirleyecektir.

Verem(tüberküloz)
Verem mikrobu solunum yoluyla kazanılıp akciğerlere yerleşmekte, oradan da lenf bezlerine ve tüm vücuda(beyin zarları, böbrekler, kemikler vs) yayılabilmektedir. Tedavisi çok uzun sürer ve birçok ilaç bir arada kullanılır.

Verem aşısı(BCG)
BCG canlı aşıdır ve bağışıklık sistemi iyi çalışmayan bireylere yapılamamalıdır. Bu aşı bebeklere 2. ayda uygulanmakta, ilkokul ve lisede tekrarlanmaktadır. Aşı yerinde yaklaşık 1 ay sonra hafif bir yara oluşmakta ve bu yara iz bırakarak iyileşmektedir.

Kızamık
Kızamık virüsü solunum yoluyla bulaşmakta daha sonra ateş, gözlerde kızarma, öksürük ve kırmızı döküntülere yol açmaktadır. Hastalık sırasında zatürre, beyin zarı iltihabı gibi durumlar gelişirse ölümcül olabilmektedir.

Kızamıkçık

Kızamık virüsü solunum yoluyla bulaşmakta ateş, boğaz ağrısı ve vücutta birkaç gün süren deri döküntülerine neden olmaktadır. Hastalık ergenlik çağında ve yetişkinde daha ağır seyretmekte ve eklem sorunlarına yol açabilmektedir. Hamile bayan kızamıkçığa yakalanırsa bebekte körlük, sağırlık, zeka geriliği, kalp hastalığı veya ölü doğum görülebilir. Bu nedenle tüm hamile adayları bir kan testiyle kızamıkçık yönünden taranmalıdır. Eğer hastalık daha önce geçirilmediyse, tüm bayanların kızamıkçık aşısıyla aşılanmaları ve 3 ay süreyle hamile kalmamaları tavsiye edilmektedir.

Kabakulak
Kabakulak virüsü solunum yoluyla bulaşmakta ve ateş, baş ağrısı, kulak ağrısı ve tükürük bezlerinin de iltihabına neden olmaktadır. Bu virüs beyin zarı iltihabı veya yumurtalık iltihabı yaparsa sağırlık ve kısırlık gibi kalıcı hasara yol açabilmektedir.

Kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısı
Hastalık yapan bu üç virüsün zayıflatılması ile elde edilmiş canlı virüs aşısıdır. Anneden geçen antikorlar bebeği ilk 12 ay koruduğundan bu aşı 12. ayda uygulanmaktadır ve okul öncesinde(5 yaşında) hatırlatma dozu yapılmaktadır. Bu aşı bebeklerde nadiren aşıdan 5-12 gün sonra hafif ateş ve döküntüye yol açabilmektedir. Bu belirtiler tedaviye gerek olmadan 1-2 günde kendiliğinden iyileşmektedir. Bu aşı hastalıklardan herhangi birini geçirmemiş yetişkinlere de uygulanabilir. Bu aşı hamilelere ve bağışıklık sisteminde problemi olan hastalara uygulanamaz.

Pnömoni(zatürre)
Pnömoni(zatürre) solunum yoluyla hasta insandan sağlıklı kişilere bulaşmakta ve akciğerlerde iltihaba yo açmaktadır. Pnömoni sıklıkla pnömokok isimli bakteriye bağlı olmakla birlikte bazı virüslerde pnömoni yapabilmektedir. Pnömokok bakterisi zatürre sışında orta kulak iltihabı ve beyin zarı iltihabı da yapabilmektedir. İyi tedavi edilmeyen olgular bu hastalık nedeniyle yaşamını kaybedebilir.

Pnömokok aşısı
Pnömokok aşısı bu hastalığı meydana getiren başlıca mikropların etkisiz hale getirilmesiyle elde edilmiştir. Bebeklere 2. ayda başlanarak 2 ay arayla 3 doz ve 15. ayda hatırlatma dozu yapılmalıdır.

Grip
İnfluenza virüsüne bağlı gelişen, solunum yoluyla bulaşan, ateş, öksürük, bitkinlik, eklem ve baş ağrısına yol açabilen bir hastalıktır. Bu hastalık özellikle ilk 5 yaş ve 65 yaş üstündeki bireylerde ağır geçer.

Grip aşısı
Grip mikrobunun binlerce tipi vardır, bu nedenle aşı her yıl yenilenmektedir. Grip aşısı risk grubundaki bireylere her yık ekim ve kasım aylarında uygulanır. 6ay 3 yaş arası çocuklarda aşı ilk kez yapılıyorsa bir ay arayla 2 yarım doz uygulanır. Bu yaş grubundaki hasta daha önce aşılanmışsa 1 yarım doz yapılır. 3 yaşından büyük çocuklara ise tam doz uygulanır.

Suçiçeği
Suçiçeği virüsü ateş, kaşıntı, döküntü ile seyreden bir enfeksiyona yol açar. Bazı olgularda eklem ve sinir sistemi enfeksiyonu ve zatürre de yapar. Hastalık ergenlik çağında, erişkinde ve bağışıklık sistemi zayıf kişilerde daha ağır seyreder. Hamile kadınlar suçiçeği geçirirse bebeklerinin göz ve sinir sistemi gelişim bozukluğu olabilir, bebekte cilt lezyonları görülebilir.

Suçiçeği aşısı
Hastalık yapan virüsün zayıflatılmasıyla oluşan canlı virüs aşısıdır. Bebeğe 12. aydan sonra yapılır. Okul öncesinde(5 yaş) hatırlatma dozu önerilmektedir. Suçiçeği geçirmemiş olan ve 12 yaşından büyük çocuklara 1 ay arayla 2 doz uygulanır. Bu aşı diğer aşılarla birlikte, aynı gün uygulanabilir. Aynı gün uygulanmayacaksa kızamık, kızamıkçık, kabakulak(MMR) aşısıyla arasında en az 1 ay olmalıdır. Aşının yan etkisi azdır. Olguların %5’inde 1-3 gün içinde hafif bir döküntü görülebilir. Aşılar erişkinlerin %20’unda ateş yapabilir.

Hepatit A(Sarılık)
Hepatit A virüsü ateş, halsizlik ve sarılık yapar. Olguların küçük bir kısmında ağır bir karaciğer yetmezliği gelişebilir. Hastalık insandan insana ve iyi yıkanmamış yiyecekler ile kirli sularla bulaşır.

Hepatit A aşısı
İnaktifleşmiş virüsten elde edilir. 2 yaşından büyü çocuklara 6 ay arayla 2 doz olarak uygulanır. Diğer aşılarla birlikte yapılabilir. Aşı %94-100’e varan bir koruma sağlar. Önemli bir yan etkisi yoktur.

Rotavirüs
Rotavirüs bebeklerde ve 5 yaşın altındaki çocuklarda ciddi ishale, sıvı kaybına ve hatta ölüme yol açabilen bir enfeksiyona neden olabilir. Örneğin ABD’de 5 yaş altı çocuklarda tüm hastaneye yatışların %10’undan rotavirüs ishalleri sorumludur. Rotavirüs ishali uzun sürerek çocuklarda beslenme yetersizliğine zemin hazırlayabilir.

Rotavirüs aşısı
Piyasada Rotarix adı ile satılan aşı zayıflatılmış canlı virüs aşısıdır. Aşı 6 haftalıktan itibaren oral yolla 2 ay arayla 2doz uygulanır. Aşılamanın ilk dozu 14 haftalıktan önce olmalıdır. Aşının etkinliği %75, ağır ishale karşı koruyuculuğu ise %90’dır. Prematüre bebekler normal yenidoğanlara göre daha fazla rotavirüs enfeksiyonu riski taşırlar. Yapılan çalışmalarda prematüre bebeklerin aşıya yanıtının miadında doğan bebeklerinkine benzer olduğu görülmüştür. Bu nedenle prematüre bebeklere de rotavirüs aşısı önerilmektedir. Aşılama sırasında bebek en az 6 haftalık olmalı, genel durumu iyi olmalı ve ilk doz hastaneden çıkış anında veya çıkıştan sonra verilmelidir. Hafif ishal aşı yapılması için engel oluşturmaz ancak orta veya şiddetli ishal varlığında aşılama ertelenmelidir. Kan verilen veya immünoglobulin adlı ilaç kullanan hastalara aşı 42 gün sonra uygulanabilir

Meningokok aşıları